Author :
Abstract
Anadolu yol ağı içerisinde önemli bir nokta olan ve tarihi literatürde; boğaz yeri, güzel geçit manasına gelen “Gülek Boğazı”, antik dönemde bilinen adıyla “Kilikya Kapısı” Toros Dağları üzerinde Güneyi-Kuzeye veya Kuzeyi-Güneye bağlayan tek ve önemli geçittir. Akdeniz Bölgesi ile İç Anadolu Bölgesini bir birine bağlayan bu geçit günümüzde böyle dar bir anlamı ifade ediyor olsa da tarihte aslında çok daha önemli bir yere sahiptir. Sadece Osmanlı tarihi açısından bakıldığında bile Osmanlı memleketleri içerisinde güney ile kuzeyi birbirine bağlayan, Osmanlının güney ülkeleri (Suriye, Arabistan) ile şehirlerine geçişi sağlayan ve “Hac Yolu”nun mecburi istikamet olarak üzerinden geçtiği önemli bir noktadır. Boğazın önemi olağanüstü durumlarda, bilhassa Anadolu’ya yapılan saldırılarda daha da artmaktaydı. Çukurova'nın kuzey sınırını oluşturan bu boğaz çok eski dönemlerden beri tüm savaşlarda önemli bir rol oynamıştır. Büyük İskender’den sonra Romalıların, ardından İslam ordularının kontrolüne geçen Gülek ve çevresi, daha sonra tekrar Bizanslıların kontrolüne girmiştir. Türkmenlerin Anadolu akınlarıyla beraber Memlukler, Türklerin de yardımıyla bu bölgeyi Ermeni prensliklerinden almış, daha sonra da XVI. yüzyıldan itibaren bölgede Osmanlı hâkimiyeti başlamıştır. Osmanlılar döneminde yine aynı şekilde kıymet taşıyan bu boğaz; Kavalalı Mehmed Ali Paşa isyanı gibi hadiseler esnasında ne kadar önemli olduğunu bir kez daha göstermiştir. Bu stratejik ehemmiyetine istinaden, çalışmamızda; özellikle Osmanlı tarihi çerçevesinde bu boğazın tarihi ve stratejik önemi üzerinde durulacaktır. Osmanlı yol sistemi içerisinde Anadolu Canibi’nde Sağ Kol üzerinde konumlanmış bu nokta birçok tarihi kaynak ve arşiv belgelerinde çeşitli vesilelerle sıkça zikredilmektedir. Bu kaynaklardan toplanacak veriler ışığında konu, doküman inceleme ve literatür tarama yöntemleri kullanılarak işlenerek bilim adamlarının istifadesine sunulacaktır.
Keywords
Abstract
Known as "Cilician Gate" in ancient era, the "Gülek Passage", which is an important point in the Anatolian road network and which has the meanings of the place of mountain pass and beautiful passage in the historical literature, is the sole and important passage that connects the South and the North each other on the Taurus Mountains. This passage connecting the Mediterranean Region and the Central Anatolian Region expresses such a narrow meaning today, but it actually has a much more important place in history. Even when viewed from the point of view of Ottoman history, it is an important point that connects the southern and northern parts of the Ottoman lands, provides the transition to the southern countries of the Ottoman Empire (e.g. Syria, Arabia) and through which "The Path of Hajj" passes as a compulsory direction. The importance of the passage was even greater in extraordinary situations, especially in the attacks on Anatolia. This passage, which forms the northern border of Cukurova, has played an important role in all wars since ancient times. After Alexander the Great and then the Romans, Gülek and its around was captured by the Islamic armies, and later on recaptured by Byzantines. Upon the beginning of the Anatolian influx of the Turkmen, the Mamluks took this region from the Armenian princes with the help of the Turks, and then Ottoman rule began in the region since 16th century. This passage bearing similarly the same value during the Ottoman period, once again showed how important it is during the significant events such as the rebellion of Kavalalı Mehmed Ali Pasha. In the light of this strategic significance, in this article, we will focus on the historical and strategic importance of this passage, especially in the framework of Ottoman history. Located on the Right Arm of the Anatolian Side in the Ottoman road system, this point is frequently mentioned on various occasions in many historical sources and archive documents. In the light of the data to be collected from these sources, the subject will be processed by using the methods of document review and literature screening and presented to the benefit of scientists.
Keywords
- Ahmet Lûtfî Efendi. (1999). Vak’anüvis Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi. C.4-5, (Osmanlıcadan Aktaran, Yücel Demirel), İstanbul: YKY.
- Akdağ, M. (1999). Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi (1243-1453). C.I, Ankara: Barış Yayınları.
- Akkuş Yiğit, F. (2011). Memlûkler Döneminde Çukurova, Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Akkuş Yiğit, F. (2013). Ramazanoğulları Beyliği’nin Kuruluşu, Gazi Akademik Bakış Dergisi, 7/13, s.209- 232.
- Altundağ, Ş. (1945). Kavalalı Mehmed Ali Paşa İsyanı Mısır Meselesi 1831 - 1841, Ankara: TTK Yayınları.
- Apak, A.(2009). Emevîler Döneminde Anadolu’da Arap-Bizans Mücadelesi. Bursa: Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, XVIII/II, 95-122.
- Arslan, A. (2002). Milli Mücadele Döneminde Yolların Stratejik Açıdan Kullanılması. Anadolu’da Tarihi Yollar ve Şehirler Semineri Bildirileri, İstanbul, 231-249.
- Âşık Paşazâde. (2003). Osmanoğulları’nın Tarihi. (Haz: Kemal Yavuz- Yekta Saraç), İstanbul: K Kitaplığı.
- Atalar, M. (1999). Osmanlı Devleti’nde Surre-i Hümayûn ve Surre Alayları. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
- Avcı, C. (2003). İslâm Bizans İlişkileri. İstanbul: Klasik Yayınları.
- Ayaz, F. Y. (2011). Memluklerin Tarsus’u Fethi. İSTEM, S.18, Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, 197- 217.
- Aykut, N. (1984). IV. Murad’ın Revân Seferi Menzilnâmesi. İstanbul: Tarih Dergisi, S.34, 183-246.
- Bilgili, A. S.(2001). Osmanlı Devleti’nde Tarsus Sancağı ve Tarsus Türkmenleri. Ankara: Kültür Bakanlığı
- BOA, HH, 349/19779
- BOA, HH, 358/20027-B
- BOA, HH, 362/20117-D
- BOA, HH, 363/20145-E
- BOA, HH, 364/20154-B
- BOA, HH, 366/20213
- Cahen, C. (1994). Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler. İstanbul: e yayınları.
- Darkot, B. (1993). “Külek”, İA, C:6, Ankara: MEB Yayınları, 1075-1078.
- Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî, (1999). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi. III. Kitap, (Haz: Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı) İstanbul: YKY.
- Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî, (2005). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi. IX. Kitap, (Haz: Yücel Dağlı - Seyit Ali Kahraman - Robert Dankoff) İstanbul: YKY.
- Eyice, S. (1975). Bertrandon de la Broquiere ve Seyahatnamesi (1432-1433). İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, VI/1-2, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Yayınları, 85-126.
- Fahmy, K. (2010). Paşanın Adamları. (Kavalalı Mehmed Ali Paşa. Ordu ve Modern Mısır) (Çev: Deniz Zarakolu). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
- Faroqhi, S. (2000). Osmanlı’da Kentler ve Kentliler. (3.b). (Çev: Neyyir Kalaycıoğlu). İstanbul: TVYY.
- Firdevsî. (1995). Şehnâme III, (Çev: Necati Lugal). İstanbul: MEB yayınları.
- Göyünç, N. (2002). Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermeniler, Türkler, C.X, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s. 233-250.
- Griswold, W. J. (2000). Anadolu’da Büyük İsyan 1591-1611 (Çev: Ülkü Tansel). İstanbul: TVYY.
- Halaçoğlu, Y. (1988). XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi. Ankara: TTK Yayınları.
- Halaçoğlu, Y. (2014). Osmanlılarda Ulaşım ve Haberleşme (menziller). İstanbul: İlgi Kültür Sanat
- Heyet, (1991), Ammûriye, DİA, C.3, s.79.
- Honigmann, E. (1970). Bizans Devletinin Doğu Sınırı (Trc: Fikret Işıltan). İstanbul: İÜEF Yayınları
- İnan,K. (2002). II. Bayezid Dönemi, Türkler, C.IX, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s. 383-392.
- Katip Çelebi,(2013). Cihannümâ II (Ed. Sait Öztürk). İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi MEDAM Yayınları.
- Kış, S.(2004). Kavalalı Mehmet Ali Paşa Hadisesinde Konya Muharebesi. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, (Dnş. Mehmet Yılmaz), Konya: Selçuk Üniversitesi SBE.
- Konyalı, İ. H.(1970). Abideleri ve Kitabeleri ile Konya Ereğli’si Tarihi. İstanbul: Fatih Matbaası.
- Kopraman, K. Y. (2002) Osmanlı Memluk Münasebetleri, Türkler, C. IX, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s. 470-485.
- Koyuncu, M. (2008). İlk İslâm Fetihleri Döneminde el-Cezîre Bölgesi ve İslâmlaşma Süreci. Sakarya: SAÜ Fen Edebiyat Dergisi, I, 131-140.
- Kurt, M.(2009). Kilikya’da Yeni Asur Egemenliği ve Yerel Güçler. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 21, 327-337.
- Kurt, Y. – Erdoğru, M. A. (2000). Çukurova Tarihinin Kaynakları IV Adana Evkaf Derfterleri. Ankara: TTK
- Kurt, Y. (2000). Menemencioğulları İle İlgili Arşiv Belgeleri I. Belgeler. XXI/25, Ankara: TTK Yayınları 85-
- Kurt, Y. (2009). Menemencioğulları İle İlgili Arşiv Belgeleri II. Belgeler, XXX/ 34 Ankara: TTK Yayınları 1-
- Menemencioğlu Ahmed Bey, (1997). Menemencioğulları Tarihi. (Haz: Yılmaz Kurt). Ankara: Akçağ
- Nasûhü’s-Silâhî (Matrakçı), (1976). Beyân-ı Menâzil-i Sefer-i Irakeyn-i Sultan Süleyman Han. (Neşr: Hüseyin G. Yurdaydın). Ankara: TTK yayını.
- Orhonlu, C. (1973). Bayram Paşa Kervansarayı. Vakıflar Dergisi, C.X, 199-218.
- Orhonlu, C. (1990). Osmanlı İmparatorluğu’nda Derbend Teşkilâtı. İstanbul: Eren Yayınları, (2.b).
- Ramsay, W. M. (1960). Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası(Çev: Mihri Pektaş). İstanbul: MEB Yay.
- Runciman S. (1989). Haçlı Seferleri Tarihi (Trc. F. Işıltan). I, Ankara: TTK Yayını.
- Sahillioğlu, H. (1965). Dördüncü Murad’ın Bağdad Seferi Menzilhânesi = Bağdad Seferi harp Jurnali. Ankara: TTK Belgeler, II/3-4, s.1-35.
- Strange, G. L. (2015). Doğu Hilafetinin Memleketleri. (Haz: Adnan Eskikurt ve Cengiz Tomar). İstanbul: Yeditepe Yayınları.
- Sümer, F. (1963). Çukurova Tarihine Dâir Araştırmalar (Fetihten XVI. Yüzyılın İkinci Yarısına Kadar), Tarih Araştırmaları Dergisi, Ankara: DTCF, I/1, s.1-113.
- Taeschner, F. (2010). Osmanlı Kaynaklarına Göre Anadolu Yol Ağı, (Ed. Yücel Öztürk, Çev: Nilüfer Epçeli). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
- Tansel, S. (1991). Mondoros’tan Mudanya’ya Kadar. C.III, İstanbul: MEB Yayınları.
- Taştemir, M. (2012). Klasik Devirde Osmanlıda Kara Ulaşımı ve Yollar. (Editör: Vahdettin Engin ve Diğerleri). Osmanlı’da Ulaşım, İstanbul: Çamlıca Basım Yayın, 13-31.
- Tekindağ, C. Ş. (1949). Alâüddin Keykûbad ve Halefleri Zamanında Selçuklu-Küçük Ermenistan Hududları. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, C.1/S.1, 29-34.
- Texier, C. (2002). Küçük Asya Coğrafyası. Tarihi ve Arkeolojisi. C.I-III, (Çev. Ali Suat, Latin Harflerine Aktaran Kazım Yaşar Kopraman). Ankara: Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı.
- Turan, O. (1971). Selçuklular ve İslamiyet. İstanbul: Turan Neşriyat Yurdu.
- Turan, O.(1993). Selçuklular Zamanında Türkiye. (3.b), İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
- Uçar, Ş. (1990). Anadolu’da İslâm Bizans Mücadelesi. İstanbul: İşaret yayınları.
- Ulutaş, S. (2006). Tarsus Şer’iye Sicilleri ve Arşiv Belgeleri Işığında Menemencioğlu Aşireti’nin Mısırlılara ve Osmanlı Devleti’ne İkili Yardım Faaliyetleri (1832-1841). Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.15, S.1, 369-392.
- Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Tarihi. C.II, (5.b), Ankara: TTK Yayını.
- Ünal, A. (2006). Hitit İmparatorluğu’nun Yıkılışından Bizans Dönemi’nin Sonuna Kadar Adana ve Çukurova Tarihi. ÇÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (Arkeoloji Özel Sayısı), XV/3, 67-102.
- WOWTURKEY. (2017). http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?t=39064 adresinden erişildi.
